Anti-özgürlük alanları ve dijital faşizm riski

Hakiki ifade zgrl iin ifade zgrl grnml tm ykc ve zararlandrc ifade biimlerinin hukuk yoluyla nne geilmesi gerekir. Aksi halde zellikle sosyal-medya ve dijital platformlar zerinden oluturulan anti-zgrlk alanlaryla dijital faizm riski artmaya devam edecektir. nsanl bu kabustan kurtarmak iin henz ok ge deildir.

zgrlk hukuk devleti balamnda hukuk-zgrlk ilikisinin nasl kurulduu ve devletle zgrlk ilikisinin ne olduu temel konulardan biridir.

Adalet ve zgrlk

Yeni bir tez olarak hukuk tekil ide yerine ifte ideye ynelen sistemsel bir dzen olarak ele alnabilir. Buna gre hukukun e zamanl ekilde adalet ve zgrlk idelerini ama edinen, bu ifte ideyi yani amalar kiilere sunarak hayat bulan bir sistem olduu sylenebilir.

Hukukun ideleri devletin amalardr. Bu amalara ancak devlet eliyle ulalr.

Adalet, devletin hukuk yoluyla hukuki merciler eliyle dorudan gerekletirmesi gereken bir amatr. Devletin bu amacna gre kiiler devletten adaleti talep etme hakkna sahip olur.

Devlet, zgrlk amacn ise kiiler iin gvenli alanlar oluturarak gerekletirir. Bylece kiilerin kendilerini ifade etmesini salayan zgrlk alanlar oluur. Yani devlet zgrlk amacna ancak gvenlik salayarak ulaabilir.

atan zgrlkler

te bu noktada ayn ynelimde bulunan insanlarn zgrlk idealine dnk eylemlerinin yarataca atmalar sorununun nasl zlecei hukuk alannn en temel problemi olmaktadr.

ncelikle, hukuk karmak toplum yaps ierisinde yer alan her bireyin ve her grubun ifade zgrlnn etkin kullanmlarn gvence altna almaldr. Devlet bu etrefil soruna zm bulmaya alrken hem dzen hem gven ilkelerine gre normlar koyabilmeli, hem de zgrlk amacna zarar vermemelidir. zgrlk amacna zarar vermemek ifade zgrln dzen ve gven iin snrlamamak demektir. Tersinden sylenirse dzen ve gven zgrlkler iin olmaldr.

zgrlkleri kullanmann zorunlu koullar dzen ve gvendir. Byle olursa dzeni ve gveni korumaya ynelik uygulanan gvenlik politikalar hi bir surette zgrlklerle atan bir durum yaratmaz. zgrlk ve gvenlik bir ikilem oluturmaz. Gvenlik zgrlkler iindir. zgrlkler iin gvenlik arttr.

zgrlklerin snrlar

Bu noktada grnrde bir paradokstan sz edilebilir. O da devletin ifade zgrln snrlamadan nasl bir dzen ve gven salayacadr. Oysa devletin salayaca dzen ve gvenin amac, aslnda ifade zgrln kullanmann koullarn oluturmaktr. Baka bir anlatmla ifade zgrl baka herhangi bir ilke iin deil, tmyle ifade zgrlne etkinlik kazandrmak iin snrlanabilir. Dolaysyla gereklikte bir paradoks sz konusu deildir.

Nasl ki mutlak yasak olanaksz ise, mutlak snrszlk da olanakszdr. Her iki durumda da ifade zgrlne ilikin bir alan kalmaz. te bu gerek, ifade zgrlne getirilen snrlamann tek meru nedenidir. Buradan tretilen lt; herkes iin ifade zgrln gvence altna almaktr. Bu lt snrlamann derecesini belirler. Snrlama ancak ve sadece ifade zgrlnn herkes iin ayn dzeyde etkin kullanmna olanak salayacak ve bu kullanma zarar vermeyecek derecede olabilir.

Zararlandrc ve ykc ifade biimlerinin ltleri

Bu noktada derin bir tartma konusu olan bir sorun daha ortaya kar: Devlet zgr ifadeyi gvence altna alrken e zamanl olarak zararlandrc sonu dourabilecek ifade biimlerine kar da nlem almak zorunda deil midir? yle olmak zorundadr aksi halde ifade zgrlne tam gvence salanamaz. Bu aktr ancak asl sorun zarar verici ifade etme biimlerinin hangi ltlere gre tespit edileceidir.

Bu ltleri belirlerken evrensel, milli ve yerel deerleri birlikte esas almak en doru yaklam olarak ne kmaktadr. Evrenselin ne olduu ayr bir tartma konusu olmakla birlikte evrensel kabul gren deerler asndan hayat hakk baat ltlerden biridir. Hayat hakkna; kiinin gvenli bir ortamda yaama hakkna, dzen iinde ve adaletli bir ortamda yaama hakkna, inand ve tercih ettii gibi yaama hakkna, maddi manevi varln koruyarak ve gelitirerek yaama hakkna, gelecek tasavvurunda bulunma ve buna uygun faaliyet yrtme hakkna ynelik hibir ifade etme biimi ifade zgrl iinde yer alamaz, hukuki ve meru olamaz.

Buna gre, iddet ve terr esasl ifade etme biimlerinin zgrlk olmad tam tersine su saylmas gerektii konusunda hukukta genel bir mutabakat vardr. Evrensel deerler ve hukuk mktesebat bakmndan iddet ve terr ven, iddet ve terr ak ve gerek tehlike haline getiren, genel olarak da suu ve suluyu ven ifade etme biimleri ifade zgrl saylmaz ve hukuk d kabul edilir.

Bireylere ve kolektif kiilere, temsil kurumlarna ynelik aalama ve hakaret ieren, aslsz isnatlar oluturan, madurlarn itibar hakkn zedeleyen ifade etme biimleri, nefret suu reten, kimlikler, inanlar ve tercihler arasnda hiyerari oluturan, milli ve yerel deerleri aalayan ve kltrel olarak tasfiye etmeye alan ifade biimleri ifade zgrl kabul edilmez, hukukun norm ve deerlerinin korumad alanda kalr. Kurumlar ve kiileri hedef alan dezenformasyon amal sistematik itibarszlatrma faaliyetleri ile ifade zgrlnn i ve zellikle d operasyonel faaliyetler iin kullanld durumlarn da hukuken koruma altnda olmad aktr. Gnmzde insanlk asndan giderek daha nemli bir sorun haline gelen geleneksel ailenin ve insann doutan gelen cinsel kimliklerinin tasfiyesine ynelik saldrgan ifade biimlerinin de hukuk asndan tedbir gerektiren seviyelere geldii grlmektedir. Nihayet dzeni ve gveni bozan her trl eylemsel ifade biimi de hukuk tarafndan korunmaz.

Bunlar ykc ifade biimleridir. Ykc ifade biimleri ifade zgrl iinde saylamaz ve bunlar hakiki ifade zgrlnn koullarn yok eder.

Ayn ekilde zgrlk adna veya zgrlk iin; iddet ve terr yoluyla millilie, yerellie, gvenlie, btnle kar kmak yahut dzen ve gveni salayacak/salamas gereken koruyucu yaplar/kiileri etkisizletirmeye almak hakiki zgrlk alanlarn daraltr ve nihayetinde yok eder. zgrlk adna klan yol zgrl yok ederek son bulur. zgrlkten mahrum kalmamak iin ykc ifade biimlerine kar etkili nlemler almak, hele ifade etme mecralarnn olaanst eitlendii gnmzde ok daha ncelikli ekilde devletin en temel devlerinden biri haline gelmitir.

Bu erevede, eletiri hakk da, ancak hakiki ifade zgrlne ve koullarna katk yapt lde, ifade zgrlnn paras olur. Aksi durumda, yani ykc ifade etmenin arac olan eletiri, eletiri olma zelliini yitirir ve kanlmaz olarak, bir yaptrmla yzlemek zorunda kalr.

Milli devletin ykmll

Sonu olarak dzen ve gven iinde adil ve eit koullarda herkes iin ifade zgrln etkin kalmak, hukukun temel ilevidir.

Ancak bu yetmez. Gnmzde her mecrada gelien ama zellikle de sosyal medyann snrsz kullanm zerinden yaygnlaan ykc ve zararlandrc ifade etme biimleri herkesin pozitif ve negatif ifade zgrlnn en byk dman haline gelmitir. Ykc ve zararlandrc ifade etme biimleriyle bir anti-zgrlk alan oluturulmutur. Bugn ifade zgrln kemiren bu anti-zgrlk alanna kar hukuk iinde nlem almak ve yaptrmlar uygulamak toplumlarn en nemli ihtiyalarndan biridir. Bu ihtiyac karlamak hukukun bir dier ilevidir.

Bu nedenle gnmzn demokratik devletleri gerekten hukuk devleti olacaklarsa tm kuvvetleri zerinden hukukla kuracaklar ilikiyi bu ilevleri esas alarak yaplandrmaldr. Bu yaplrken de zararlandrc sonular douran ve ykc olan ifade etme biimlerinin ifade zgrl alannda kalmad hukuk dzeni iinde net olarak gsterilmelidir. Baka bir deyile hakiki ifade zgrl iin ifade zgrl grnml tm ykc ve zararlandrc ifade biimlerinin hukuk yoluyla nne geilmesi gerekir. Aksi halde zellikle sosyal-medya ve dijital platformlar zerinden oluturulan anti-zgrlk alanlaryla dijital faizm riski artmaya devam edecektir. nsanl bu kabustan kurtarmak iin henz ok ge deildir.

@mehmetucum